Η θρυλική μάχη της Βησσάνης

Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΜΑΧΗ ΒΗΣΣΑΝΗΣ 

Συνεχίζουμε με τη δεύτερη εργασία του φίλου του ιστολογίου μου Γεωργίου Μέντζου 

 

Προλεγόμενα

     Η νικηφόρα μάχη της Βήσσανης εντάσσεται στις επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού για επανάκτηση των εδαφών της παραμεθορίου που είχαν καταληφθεί από τα ιταλικά στρατεύματα τις πρώτες ημέρες του πολέμου οπότε τα τμήματα προκαλύψεως της 8^ης Μεραρχίας εκτελούσαν υποχωρητικό ελιγμό παρασύροντας τον αντίπαλο μέχρι τη γραμμή Καλπάκι-Καλαμάς.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. 

 Την ηρεμία των πρώτων πρωινών ωρών της Δευτέρας 28^ης Οκτωβρίου διέκοψε στις 4:00 το ηχηρό κουδούνισμα του τηλεφώνου του αξιωματικού υπηρεσίας Ανθυπασπιστή Βασιλείου Ευφραιμίδη (τραυματίστηκε στη μάχη της Βήσσανης) του 3ου  Λόχου προκαλύψεως του Ανεξαρτήτου Τάγματος Δελβινακίου. Τηλεφωνούσε ο Διοικητής του Υποτομέα Δελβινακίου Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής που γνωστο-ποιούσε την είδηση για την επίδοση του ιταλικού τελεσιγράφου του Μουσολίνι και ότι την 6:00 πρωινή θα άρχιζε η επίθεση των Ιταλών. Ευθύς αμέσως ειδοποιήθηκε και το φυλάκιο «Ταμπούρι» που ήταν το πρώτο τμήμα κρούσης του Λόχου με 8 άνδρες με επικεφαλής τον Λοχία Μιχαήλ Μέντζο από τη  Βήσσανη. Ως σήμα προ­ειδοποιήσεως ορίστηκε η ρίψη δύο πυροβολι­σμών τυφεκίου όταν οι Ιταλοί θα διέρχονταν τις πυραμίδες. Τούτο έγινε περί ώρα 5:55 με τους Ιταλούς να φωνάζουν «Μεσημέρι στα Γιάννενα, μεσάνυχτα στην Αθήνα» (Mezzogiorno Janina, mezzanotte Atene) ενώ οι Αλβανοί σύμμαχοί τους εξέβαλαν άναρθρες κραυγές προς εκφοβισμό των Ελλήνων. Πέντε λεπτά νωρίτερα είχαν ακουστεί οι κρότοι από την ανατίναξη της γέφυρας της Κακαβιάς.

    Έτσι άρχισε ο πόλεμος και τις επόμενες τρεις ημέρες, δηλαδή μέχρι τις 30 Οκτωβρίου τα τμή­ματα προκαλύψεως αντιμετώπιζαν τους εισβολείς με απα­ράμιλλο ηρωισμό συμπτυσσόμενα προς την αμυντική τοποθεσία Καλπάκι-Καλαμάς σύμφωνα με το σχέδιο που είχε εκπονήσει ο διοικητής της 8^ης μεραρχίας Υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος. Το Γενικό Επιτελείο είχε καθορίσει εκ νέου την αποστολή της μεραρχίας, δηλαδή περαιτέρω υποχώρηση μέχρι την κάλυψη του Ζυγού Μετσόβου και της διόδου προς Αιτωλοακαρνανία. Το σχέδιο του Γενικού Επιτελείου ήταν ανεδαφικό αφού θα καθιστούσε αδύνατο ένα μείζονα ελιγμό για κύκλωση του αντιπάλου  που θα είχε ήδη εισχωρήσει βαθειά στο ελληνικό έδαφος αφού κάτι τέτοιο προϋπέθετε ελληνικές δυνάμεις πολύ μεγαλύτερες από τις διατιθέμε­νες. Εξάλλου το σχέδιο αυτό αντέφασκε προς την ηττοπαθή αντίληψη του Aρχιστρατήγου Αλέξανδρου Παπάγου και του μάλλον ανεπαρκούς επιτελείου του για εμπλοκή με τον εχθρό απλώς για την τιμή των όπλων.  

Όμως, κατά τη γνώμη του Κατσιμήτρου οι ΄Ελληνες στρατιώτες κυρίως των παραμεθορίων περιοχών θα πολεμούσαν δυσκολότερα αφού θα είχαν εγκαταλείψει τους βωμούς και εστίες τους υποχωρούντες ενδεχομένως και άτακτα προκειμένου να πολεμήσουν νοτιότερα. Για το λόγο αυτό ο μέραρχος εφήρμοσε το δικό του σχέδιο για άμυνα μέχρι εσχάτων στη γραμμή Καλπάκι-Καλαμάς και στη συνέχεια αντεπίθεση και καταδίωξη των ιταλών εντός του αλβανικού εδάφους. Παρά την ανεπάρκεια των κονδυλίων είχε κατορθώσει με τη βοήθεια των κατοίκων με ουσιαστική συμβολή των γυναικών να κατασκευάσει αξιόλογα οχυρωματικά έργα που εκπλήρωσαν το σκοπό τους.   

Από την πλευρά τους οι Ιταλοί θα εφάρμοζαν το σχέδιο του αρχιστρατήγου Σεβαστιάνο Βισκόντι Πράσκα που προέβλεπε αφενός διάσπαση της αμυντικής διάταξης στη στενωπό Καλπακίου και αφετέρου

υπερκερωτικό ελιγμό σε σχήμα λαβίδας με δυτικό σκέλος Κονίσπολη-Φιλιάτες-Παραμυθιά-Γλυκή-Φιλιπ- πιάδα και ανα­τολικό σκέλος Λιασκοβίκι-Στράτσανη-Κεράσοβο-Βωβούσα-Μέτσοβο.

 Ο Ιταλός αρχιστράτηγος είχε παρασύρει τον Μουσολίνι στην αντίληψη ότι η εισβολή στην Ελλάδα θα συναντούσε μόνο συμβολική αντίσταση και βέβαια το πλήρωσε με την απαξιωτική αποπομπή του στις 9 Νοεμβρίου για να αντικατασταθεί από τον Ουμπάλντο Σοντού που και αυτός δεν διατήρησε τη θέση του για περισσότερες από τέσσερεις εβδομάδες.

    Στις 2 Νοεμβρίου τα ιταλικά στρατεύματα μετά καταιγισμό πυροβολικού και αεροπορική συνερ­γασία άσκησαν πίεση στον υποτομέα Σουδενών και Καλπακίου και το απόγευμα κατάφεραν να καταλάβουν το σημαντικό ύψωμα Γκραμ­πάλα (υψόμετρο 1201 μέτρα). Ωστόσο, την επόμενη ημέρα με σφοδρή αντεπίθεση του 15^ου Συντάγματος υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Πανταζή έγινε ανακατάληψη του υψώματος. Την ίδια ημέρα οι ιταλοί επαναλαμβάνουν την πίεση στο υποτομέα αλλά οι επιθέσεις τους αποκρούονται. Ειδικότερα στις 3 το απόγευμα τάγμα Βερσαλλιέρων με γύρω στα 65 άρματα μάχης επιτίθεται στο ύψωμα Καλπακίου που υπεράσπιζε το 1^ο τάγμα του 40^ου Συντάγματος Ευζώνων με έδρα την Άρτα και επικεφαλής τον Tαγματάρχη Αλέξανδρο Χρυσοχόου. Μετά την αποτυχία τους τα επιστρέφοντα άρματα δέχονται ομοβροντίες από επτά πυροβολαρχίες εγκαταστημένες στη Γκρίμπιανη με διοικητή τον ταγματάρχη πυροβολικού Δημήτριο Κωστάκη γνωστό για την ευστοχία του.

   Στις 7 Νοεμβρίου οι Ιταλοί εξαπέλυσαν και νέα επίθεση κατά του υποτομέα Σουδενών και κατέλαβαν τη Γκραμπάλα που ωστόσο ανακαταλήφθηκε με κεραυνοβόλο αντεπίθεση των Ελλήνων. Στις 8 Νοεμβρίου η κατάσταση είχε σταθεροποιηθεί και ο Χ. Κατσιμήτρος διέταξε την διενέργεια αντεπιθέσεων ευρείας κλίμακας που θα άρχιζαν στις 14 του ίδιου μήνα και θα μετέτρεπαν τον αγώνα από αμυντικό σε επιθετικό για την εκδίωξη των εισβολέων πέραν των συνόρων αλλά και την καταδίωξη τους εντός του αλβανικού εδάφους. Ειδικότερα η μεραρχία ακολούθησε στο σύστημα της προσβολής των πλευρών και νότων του εχθρού μέσω ελιγμών από ελαφρά οπλισμένα και επομένως ευκίνητα τμή­ματα. Μια από τις κατευθύνσεις ήταν αυτή του άξονα Δολιανά-Κουτσόκρανο που προϋπέθετε την εκκαθάριση της περιοχής Βήσσανης-Ρονίτσας-Δελβινακίου. Η Ρονίτσα είναι ύψωμα νοτιοδυτικά της Βήσσανης (βλ. χάρτη).

Σύνθεση δυνάμεων που έλαβαν μέρος στη μάχη της Βήσσανης

  Επικεφαλής της διλοχίας του Ανεξάρτητου Τάγματος προκαλύψεως Δελβινακίου ήταν ο ταγματάρχης Τζανής Αλιβιζάτος. Ο 3^ος λόχος είχε επικεφαλής τον Λοχαγό Χρήστο Παπα­κώστα και διέθετε διμοιρία πολυ­βόλων στο Σταυροσκιάδι και φυλάκια στους Δρυμάδες και Μακρύκαμπο. Διοικητής του 2ου λόχου ήταν ο λοχαγός Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος και διέθετε διμοιρία πολυβόλων στους Ποντικάτες και φυλάκια στο Ορεινό, Σκίπη, Παναγιά, Κακαβιά και Κατούνα. Ο 1^ος λόχος με επικεφαλής τον υπολοχαγό Κωνσταντίνο Παπαδήμα με διμοιρία πολυβόλων στην Καστάνιανη και φυλάκια από την Αγία Μαρίνα μέχρι τη Βάλτιστα (ανατολικά της Μουργκάνας) δεν ενεπλάκη στη μάχη της Βήσσανης. 

 Στη μάχη της Βησσάνης έλαβαν μέρος εκτός από την προαναφερόμενη διλοχία, ένας Λόχος του 1^ου Τάγματος του 40^ου  Συντάγματος και ο προσκολληθείς και διαδραματίσας κρίσιμο ρόλο 6^ος Λόχος του 15^ου Συντάγμα­τος Πεζικού με έδρα τα Γιάννενα και επικε­φαλής τον Λοχαγό Δημήτριο Καραχάλιο.  Η συνολική δύναμη του σχηματισμού ανερ­χόταν περίπου σε 400 μαχητές. 

Στο Ανεξάρτητο Τάγμα συμμετείχαν από τη Βήσσανη 30 άνδρες και συγκεκριμένα ο ανθυπολοχαγός Στέφανος Βοσινάκης, οι λοχίες Μιχαήλ Μέντζος, Ελευθέριος Μαρούκης, Παναγιώτης Μπούτζος, Απόστολος Κωτσάκης, Φίλιππος Γκαμπάλιος, Σταύρος Βασα­γιάννης, οι δεκανείς Γεώργιος Στάθης, Νικόλαος Βαϊμάκης, Ανδρέας Πατσούρας, Χρή­στος Αρχιμανδρίτης, Απόστολος Τζάκος και οι οπλίτες Παντελής Άρμπυρος, Θωμάς Κωτσάκης, Ευάγγελος Ράπτης, Όμηρος Παπαγεωργίου, Χρήστος Χατζής, Κων/νος Χαρισιάδης, Γεώργιος Νεοφώτιστος, Νικόλαος Μπούσιας, Χριστόφορος Τσάτσικας, Δημοσθένης Στούπης, Παντελής Κασιάνης, Ιωάννης Ράπτης, Παντελής Καββάκος, Αλέξανδρος Τζάκος, Ματθαίος Βαϊμάκης, Βασίλειος Μηλιώνης, Ιωάννης Βέης, και Κωνσταντίνος Γκορίτσας.

     Στην παραπάνω δύναμη συμμετείχαν και στρατιώτες από άλλα χωρία και συγκεκριμένα Λίμνη 6, Λαχανόκαστρο 10, Άγιος Κοσμάς 6, Γεροπλάτανος 8, Μερόπη 7, Καστάνιανη 12, Περιστέρι 15, Αγία Μαρίνα 16, Κοσοβίτσα Βορείου Ηπείρου 1, Βασιλικό 16, Λάβδα­νη 18, Κρυονέρι 3, Δρυμάδες 4, Κακόλακκος 2, Φαράγγιον 8, Ξηρόβαλτος 2, Άνω Ραβέ­νια 7, Κάτω Ραβένια 9, Αργυροχώριο 9, Κτίσματα 9, Σιταριά 9, Στρατινίστα 4, Σταυρο­σκιάδι 3, Ψηλόκαστρο 4, Μαυρονόρος 2, Ποντικάτες 5, Βάλτιστα 6, Μαυροβούνι 2, Παλαιόπυργος 4, Παρακάλαμος 9, Κάτω Μερόπη 6, Ορεινό 3, Πωγωνιανή 8. Εξάλλου από την επαρχία Δωδώνης συμμετείχαν στρατιώτες από Δολιανά 4, Ασπροχώρι 2, Ελευ­θεροχώρι 4, Βαρνάδες 1 και  Πετροβούνι 1. Επίσης από Μεσολόγγι 2, Τριχωνίδα 1 και  Κέρκυρα 1.

 Για τους τόπους προέλευσης των ανδρών του Λόχου της 1^ου Τάγματος του 40^ου Συντάγματος Ευζώνων και του 6^ου λόχου του 15^ου Συντάγματος δεν υπάρχουν στοιχεία.

Η μάχη της Βήσσανης

    Η Βήσσανη και τα γύρω υψώματα είχαν καταληφθεί από ιταλικά στρατεύματα δυνάμεως Τάγματος κατά της πρώτες ημέρες υποχωρητικών ελιγμών των ελληνικών τμημάτων προ­καλύψεως που διήρκεσαν από τις 28 Οκτωβρίου μέχρι τις 13 Νοεμβρίου 1940 δεδομέ­νου ότι την επόμενη μέρα άρχισε η νικηφόρα αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων. Τα ιταλι­κά τμήματα ανήκαν στην 23^η Ορεινή Μεραρχία Πεζικού «Φερράρα» με επίστρατους κυ­ρίως από το Μπάρι και τη γειτονική περιοχή του οροπεδίου Murge και επικεφαλής τον Στρατηγό Λυκούργο Ζανίνι. Η Μεραρχία είχε δύναμη 16.000 ανδρών από τους οποίους 3.500 αλβανοί και είχε υπαχθεί σε ευρύτερο στρατιωτικό σχηματισμό που για προπαγανδι­στικούς λόγους είχε ονομαστεί Σώμα Στρατού Τσαμουριάς. Στο σχολείο, το παρθενα­γωγείο και τη στέρνα

δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Βήσσανης οι Ιταλοί είχαν εγκαταστήσει μονάδες ορεινού πυροβολικού και πολυβόλων για τον έλεγχο της ευρύτερης πε­ριοχής.

Στις 19 Νοεμβρίου και περί ώρα 2:00 πρωινή η διλοχία του ανεξάρτητου Τάγματος Δελβι­νακίου και ο 6ος λόχος  του 15^ου Συντάγματος Πεζικού δια­τάχθηκαν από τον Αντισυνταγμα­τάρχη Μαρδοχαίο Φριζή που είχε την ευθύνη όλων τμημάτων πεζικού και πυροβολικού της περιοχής Δελβινακίου να διέλθουν τον ποταμό Γορμό που αποτελεί παραπόταμο του Καλαμά και να ανακαταλάβουν τη Βήσσανη και τα γύρω υψώματα. Στο πλαίσιο αυτής της διαταγής αποφασίστηκε η διέλευση του ποτα­μού από ανατολή προς δύση από δύο σημεία.  Έτσι ο 6^ος Λόχος του 15^ου Συντάγματος μαζί με διμοιρία πολυβόλων διήλθε τον ποταμό σε θέση κατά τη γραμμή Κάτω Ραβένια-Άγιος Βασίλειος και κατέλαβε υψώματα δεσπόζοντα της δυτικής όχθης του ποταμού και με τον τρόπο αυτό διευκόλυνε τη διάβαση και της υπόλοιπης δύναμης από το προβλεπόμενο σημείο στο ύψος του χωριού Λίμνη. Ωστόσο τούτο δεν ήταν ευχερές αφού το ύψωμα Ψηλή Ράχη και το χωριό κατέχονταν από ιταλικές δυνάμεις. Πράγματι και στις δύο προσπάθειες διάβασης το Τάγμα είχε απώλειες 4 νεκρούς και περί τους 20 τραυματίες. Ωστόσο η Διοίκηση Πεζικού της 8^ης Μεραρχίας αρνήθηκε να επιτρέψει στο υπόλοιπο του Τάγματος να διέλθει από άλλη διάβαση καλυμμένη από βλάστηση και ως εκ τούτου μη προσβαλλόμενη ευχερώς από τον εχθρό. Προφανής αιτία της άρνησης ήταν το γεγονός ότι η εναλλακτική αυτή διάβαση δεν ήταν σημειωμένη στο χάρτη και υπήρχε κίνδυνος το βάθος του ποταμού να προκαλούσε πνιγμούς ενώ στις σημειωμένες διαβάσεις το βάθος δεν υπερέβαινε το ένα μέτρο. Κατόπιν τούτου μέρος του τάγματος είχε καθηλωθεί ανατολικά του ποταμού ενώ το τμήμα που είχε διέλθει παρέμενε στις θέσεις του σφυροκοπούμενο από πυρά πυροβολικού, όλμων και αυτομάτων όπλων των ιταλικών δυνάμεων που βρίσκονταν στο ύψωμα Ψηλή Ράχη.

    Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο 6^ος Λόχος αντί να διέλθει τον ποταμό στο σημείο για το οποίο είχε διαταχθεί, παρεξέκλινε λόγω εσφαλμένου προσανατολισμού του οπλίτη από τη Βήσσανη που είχε ζητήσει ως οδηγό και τούτο εξαιτίας του σκότους. Η απόκλιση αυτή προκάλεσε αραίωση των ελληνικών δυνάμεων και δυσχέρανε την ανακατάληψη της Βήσσανης. Συγκεκριμένα η διέλευση έγινε δύο χιλιόμετρα βορειότερα  και όταν τούτο έγινε αντιληπτό ο λόχος έκανε λοξή στροφή αριστερά προς την κατεύθυνση του υψώματος Καγιούνενα οπότε όμως δέχθηκε πλευρικά πυρά αντεπίθεσης από εχθρική δύναμη ενός Τάγματος. Την 8:30 πρωινή ώρα ο λόχος κατέλαβε το εν λόγω ύψωμα που βρίσκεται Βόρειο-ανατολικά της Βήσσανης όπου ακολούθησε συμπλοκή με δύναμη του εχθρού αποτελούμενη από δύο λόχους που εκδιώχθηκαν από την τοποθεσία αυτή. Έτσι διευ­κολύνθηκε η διάβαση του ποταμού από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ανεξαρτήτου Τάγματος που κατέλαβε και άλλα υψώματα βορειότερα αυτού που βρίσκεται κοντά στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου.

    Οι απώλειες του 6^ου Λόχου ήταν μόνο ένας ελαφρά τραυματισμένος και τούτο οφείλεται μάλλον στην ταχύτητα της πορείας και τον αιφνιδιασμό του εχθρού που κατά τη φάση αυτή είχε 20 νεκρούς από τους οποίους δύο αξιωματικοί και 30 αιχμάλωτοι που παραδό­θηκαν προς φύλαξη στο ανεξάρτητο Τάγμα Δελβινακίου.

      Στη συνέχεια ο Λόχος απέκρουσε βέβαια την αντεπίθεση των Ιταλών αλλά καθηλώ­θηκε στη θέση αφού υφίστατο αρκετές απώλειες δεδομένου ότι τραυματίστηκε ο διοικητής του Δ. Καραχάλιος, δύο αξιω­ματικοί διμοιρίτες και 40 οπλίτες από τους οποίους τέσσερις θανάσιμα. Ωστόσο, το αίτημα του 6^ου Λόχου προς το ανεξάρτητο Τάγμα που εκείνη τη στιγμή δεν υφίστατο πίεση, για ενίσχυση των νώτων του δεν φαίνεται να βρήκε ανταπό­κριση αλλά μόνο παρότρυνση για παραμονή στα καταληφθέντα υψώματα. Και ναι μεν οι εχθρικές επιθέσεις αποκρούον­ταν αλλά οι απώλειες του λόχου αυξάνονταν και τα πυρο­μαχικά εξαντλούνταν χωρίς και πάλι ανταπόκριση από το ανεξάρτητο Τάγμα με συνέπεια ο διοικητής του Λόχου να συστήσει οικονομία και εκδίωξη του εχθρού με τη φωνή «εφ’ όπλου λόγχη – Αέρα».

       Η θέση εξακολούθησε να κατέχεται μέχρι το απόγευμα και σ’ αυτό συνέτεινε η πα­ραμονή στο πεδίο της μάχης του τραυματισμένου Λοχαγού Δ. Καραχάλιου που δήλωσε στους στρατιώτες του ότι δεν εννοεί να εγκαταλείψει το ύψωμα λέγοντας επί λέξει «εγώ θα μείνω εδώ και αν θέλετε να αφήσετε τον λοχαγό σας να τον συλλάβουν αιχμάλωτο φύγετε». Η απάντηση των στρατιωτών ήταν με μια κραυγή «Όχι δεν θα τον εγκαταλεί­ψουμε, εδώ θα πεθάνουμε όλοι» και πυροβολούσαν όρθιοι. 

  Όταν τελικά ο διοικητής του Τάγματος ήλθε αυτοπροσώπως στο ύψωμα συνειδητο­ποίησε τη δυσχερή θέση στην οποία είχε περιέλθει ο 6^ος Λόχος και διέταξε την ενίσχυσή του με πυρομαχικά. Επίσης διέταξε τον διοικητή του 3^ου Λόχου Ευζώνων Λοχαγό Λέανδρο Δασκαλόπουλο προκειμένου με ένα ουλαμό του Λόχου του να διαβεί τον ποταμό και να προστρέξει προς ενίσχυση του 6^ου Λόχου στο δεξιό του οποίου ο ουλαμός πράγματι έφθασε τις απογευματινές ώρες. Έτσι ο 6^ος Λόχος όχι μόνο απέφυγε να συμπτυχθεί λόγω των απωλειών από τις συχνές επιθέσεις αλλά και να συγκρατηθεί στις θέσεις του επιφέ­ροντας σοβαρές απώλειες στον εχθρό.

   Τελικά παρά την άρνηση της Μεραρχίας και προκειμένου να ανακουφιστεί η δύναμη που είχε ήδη διέλθει τον Γορμό, έγινε διάβαση και της υπόλοιπης δύναμης από το μη χαρτο­γρα­φημένο σημείο και περί την 1:00 πρωινή ώρα της 20^ης Νοεμβρίου άρχισε η κατά­ληψη των υψωμάτων νότια της Βήσσανης.

   Οι συγκρούσεις αυτής της ημέρας προκάλεσαν αυξημένες ελληνικές απώλειες. Για το λόγο αυτό εκδόθηκε διαταγή για την ταφή των νεκρών ελλήνων και ιταλών. Στη συνέχεια μετά από διαταγή του Αποσπάσματος έγινε συνένωση της εναπομείνασας δύναμης του 6^ου Λόχου με το ΙΙ Τάγμα του 15^ου Συντάγματος με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Μάρκο Κα­ραμαλέγκο. Με τη συνεργασία του ουλαμού του 3^ου Λόχου Ευζώνων συνεχίστηκε η επίθεση και καταλήφθηκε η Βήσσανη και Λίμνη και τα γύρω υψώματα ενώ το Τάγμα κατέλαβε τα υψώματα Κουγιούνενα, Προφήτης Ηλίας και την περιοχή νότια της Βήσσανης. Συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι και άφθονο πολεμικό υλικό. Οι εναπομεί­ναντες Ιταλοί για να αποφύγουν περικύκλωση και επωφελούμενοι από το εν τω μεταξύ επελθόν σκότος κατέφυγαν στους Ποντικάτες αφήνοντας πίσω τους τμήματα θυσίας. Επίσης καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας το πυροβολικό τους έβαλε κατά τακτά χρονικά διαστήματα.

    Ο ουλαμός υπό τον Λ. Δασκαλόπουλο κατέλαβε και τα αντερείσματα βόρεια του χω­ριού Λίμνη, καθώς και το χωριό όπου συνέλαβε περισσότερους από 100 Ιταλούς αιχμα­λώτους.

Απώλειες μάχης

     Στους νεκρούς της μάχης της Βήσσανης εξέχουσα θέση κατέχει ο επικεφαλής Ταγμα­τάρχης Τζαννής Αλιβιζάτος που είχε γεννηθεί στα Δαμολιανάτα της Κεφαλλονιάς το 1899 και από μικρή ηλικία είχε την επιθυμία να καταταγεί στο στράτευμα. Έτσι μετά τις γυμνασιακές σπουδές του εισήλθε στο Πολυτεχνείο, το οποίο εγκατέλειψε για να κατατα­γεί ως εθελοντής στο Στρατό της Εθνικής Άμυνας το 1917. Μετά από εξάμηνο ονομά­στηκε έφεδρος ανθυπολοχαγός και τραυματίστηκε στη μάχη του Σκρα (διαμπερές τραύμα δεξιού μηρού από θραύσμα οβίδας). Προτού αναρρώσει τελείως επανήλθε στο Λόχο του και τοποθετήθηκε στο τμήμα στρατού κατοχής Κωνσταντινουπόλεως. Στη συνέχεια ως Υπολοχαγός τοποθετήθηκε στη Μεραρχία Αρχιπελάγους και πολέμησε σχεδόν σε όλες τις μάχες της Μικράς Ασίας όπου τραυματίστηκε τρεις φορές

Το 1924 προήχθη σε λοχαγό και μονιμο­ποιήθηκε. Φοίτησε στη Σχολή Εφαρμογής Πεζικού και κατόπιν στην Ακαδημία Πολέμου.

Τον Αύγουστο του 1940 τοποθετήθηκε από το επιτελείο του Α΄ Σώματος Στρατού όπου είχε υπηρετήσει επί σειρά ετών ως επικεφαλής του ανεξάρτητου Τάγματος Δελβινακίου υπαγό­μενου στην 8η Μεραρχία. Έλαβε μέρος στη μάχη Καλπακίου και του υψώματος Προφήτης Ηλίας Δολιανών. Εφονεύθη στο εξωκλήσι Άγιοι Απόστολοι γύρω στις 2:00 το μεσημέρι στις 20 Νοεμβρίου τη στιγμή που παρακολου­θούσε με διόπτρα Zeiss Ikon τις κινήσεις των ιταλικών δυνάμεων στο ύψωμα απέναντι από το εξωκλήσι Αγίου Κοσμά δεχθείς σφαίρα από ριπή πολυβόλου στον αριστερό οφθαλμό που διήλθε πρώτα από τον αριστερό αντι­κειμενικό φακό της διόπτρας από πα­ρακείμενη ακατοίκητη οικία όπου ενέδρευαν τρεις Ιταλοί στρατιώτες. Ενταφιάστη­κε στο χωριό Δολιανά.

   Τη διοίκηση του Tάγματος ανέλαβε προσωρινά παρά τον τραυματισμό του ο Λοχαγός Χρήστος Παπακώστας που ήταν επικεφαλής του 3^ου Λόχου προκαλύψεως. Ο Χ. Παπα­κώ­στας είχε γεννηθεί το 1900 στον Καταρράκτη Αγνάντων Άρτης και πολεμήσει στην εκστρατεία της Μικράς Ασίας. Έλαβε μέρος μεταξύ άλλων στη μάχη Σταυροσκιαδίου-Δρυμάδων και τη γενική αντεπί­θεση Καλπακίου. Κατά τις επιθετικές ενέργειες του λόχου ετίθετο επικεφαλής και πα­ρέμενε πάντοτε όρθιος κινούμενος προς τα τμήματα του εχθρού εμψυχώνοντας τους άνδρες του με τα λόγια «Παιδιά όλες οι σφαίρες δεν σκοτώνουν». Εφονεύθη στις 28 Δεκεμβρίου 1940 κα­τά τη διάρκεια επίθεσης επί αλβανικού εδάφους προς κατάληψη του υψώματος 1730 ανατολικά του χωριού Λέκλη (Lekël). Συγκεκριμένα  εβλήθη στο στήθος από ριπή πολυβόλου στο ύψωμα 1615 Χόρμοβο (έκτοτε ύψωμα «Παπακώστα») νοτιοανατολικά του Τεπελενίου και εντα­φιάστηκε στο χωριό Λάμποβο (Ζάππα) που βρίσκεται βόρεια του Αργυροκάστρου.

     Ο 2^ος Λόχος είχε 10 νεκρούς από τους οποίους ο διμοιρίτης ανθυπολοχαγός Κων­σταντίνος Παπαγεώργης της τάξης 1940 της Σχολής Ευελπίδων από τα Γαϊτανάκια Ζα­κύνθου που έπεσε στο ύψωμα του Αγίου Αθανασίου στις 19 Νοεμβρίου. Στο ύψωμα Άγιος Σπυρίδων έπεσε στις 20 Νοεμβρίου ο μόνιμος επιλοχίας Θεμιστοκλής Βαβουράκης από το χωριό Βισταγή Ρεθύμνου. Επίσης εφονεύθησαν, προερχόμενοι από άλλα χωριά του Πωγωνίου και διάφορες περιοχές της χώρας, οι μαχητές Σπυρίδων Δάκας από Αγία Μαρί­να, τραυματιστείς θανάσιμα στη θέση Μαντριά του υψώματος ΄Αγιος Αθανάσιος, Νικόλαος Χαρίσης από Σιταριά, τραυ­ματισθείς θανάσιμα στο ύψωμα Άγιος Κοσμάς και αποβιώσας στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων στις 25 Νοεμβρίου, Χρήστος Καρράς από Στρατινίστα, στα υψώ­ματα Βήσσανης, Γεώργιος Παπαγιάννης από Λάβδανη, στο άλσος της Μονής ‘Αβελ, Ευάγγελος Λάππας από Μουκοβίνα Λάκκας Σουλίου, στο ύψωμα Αγίου Κοσμά, Πέτρος Κεφαλάς από Πετροβούνι Δωδώνης, στα υψώματα Βήσσανης,  Βασίλειος Ράμμος από Καστάνιανη, στο ύψωμα Άγιος Σπυρίδων και Δημήτριος Παπαγρηγορίου από Καστρί Ηγου­μενίτσας, στα υψώματα Βήσσανης.

    

Ο 3^ος Λόχος είχε 9 νεκρούς μεταξύ των οποίων ο Βησσα­νιώτης οπλίτης Όμηρος Παπαγεωργίου που εφονεύθη στη θέση Μαντριά του υψώματος Αγίου Αθανασίου στις 19 Νοεμβρίου. Από άλλα χωριά του Πωγωνίου και διάφορες περιοχές της χώρας εφονεύθησαν οι Παναγιώτης Κολίτας, δεκανέας από το Περιστέρι, στα υψώματα Βήσσανης, Κων­σταντίνος Νταβέλης από Μαυρονόρος, στα υψώματα Βήσσανης, Βασίλειος Δελάρης δεκανέας από Άγιο Κοσμά, στη θέση Μαντριά του υψώματος ΄Αγιος Αθανάσιος, Γρηγόριος Ζυγούνας από το Κεφαλόβρυσο, στη θέ­ση Μαντριά του υψώματος Αγίου Αθανασίου, Μιλά­νος Φωτιάδης από Φαράγ­γι, στο ύψωμα ΄Αγιος Αθανασιος, Λεβής Σαμουήλ από Κέρκυρα, στη θέση Μέγα Δένδρο,  Θεοφάνης Τσατής από Αγία Μαρίνα, στο ύψωμα  Άγιος Κωνσταντίνος και Θωμάς Σκέρλος από Λάβδανη, στο ύψωμα Άγιος Κων­σταντίνος.

Σ’ αυτούς θα πρέπει να προστεθούν και οι προερχό­μενοι από χωριά της Άρτας στρατιώτες Χρήστος Κακο­χρήστος από Μαρκινάδα, Αγαθοκλής Τσάκας από Τε­τράκωμο και  Κωνσταντίνος Δάσκαλος από Μεσόπυργο και υπηρετούντες στο 1^ο Τάγμα του 40^ου Συντάγματος Ευζώνων που εφονεύθησαν στη σύγκρουση στα υψώ­ματα Αγίας Τριάδας.

 Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, έπεσαν στο ύψωμα Αγίου Αθανασίου 4 στρατιώτες από τον 6^ο λόχο του 15^ου Συντάγματος Πεζικού. Πρόκειται για τους Τιμολέοντα Βάρδα από Δίλοφο Ζαγορίου, Γεώργιο Ευθυμίου από Κυραβγένα Τριχωνίδας, Νικόλαο Καλο­γιάννη από Βαρνάδες Δωδώνης και Δημήτριο Μέγγουλη από Λίππα Δωδώνης.

  Οι τραυματίες αξιωματικοί ήταν εκτός από τον Χρήστο Παπακώστα, οι Λοχαγοί Κωνσταντίνος Γιαννόπουλος και Δημήτριος Καραχάλιος, ο υπολοχαγός Βασίλειος Μπουζάνας, οι Ανθυπολοχαγοί Θεόδωρος Καλλικάντζαρος και Ελευθέριος Οικονόμου και οι Ανθυ­πασπιστές Βασίλειος Ευφραιμίδης και Στασινόπουλος. Οι οπλίτες τραυματίες ανήλθαν σε 36 μεταξύ των οποίων οι Βησσανιώτες Από­στολος Κωτσάκης, Βασίλειος Μηλιώνης, Κωνσταντίνος Χαρισιάδης και Κωνσταντίνος Τσέλιος.

  Από τους αμάχους η Άννα Χανδάνου εφονεύθη στις 20 Νοεμβρίου εντός της οικίας της από οβίδα πυροβόλου.

 Πηγές

Το παρόν σημείωμα κατέστη δυνατό να γραφεί κυρίως στη βάση του αρχείου που είχε συγκεντρώσει με προσπάθεια πολλών ετών ο πατέρας μου Μιχαήλ με την προοπτική συγγραφής λευκώματος πεσόντων στη μάχη της Βήσσανης και άλλες συγκρού­σεις στην ευρύτερη περιοχή του Πωγωνίου.

 Οι κυριότε­ρες πηγές για την περιγραφή των επιχειρήσεων που εξιστορούνται είναι ατελείς και προέρχονται από πολε­μικές αναφορές των Α. Χρυσοχόου μετέπειτα Ταξίαρ­χου σε πολεμική διαθεσιμότητα και Δ.Καραχάλιου, καθώς και σημειώσεις του διμοιρίτη του 6^ου Λόχου του 15^ου Συντάγματος Ανθυπολοχαγού Αλέξανδρου Σίτα, μετέπειτα Αντισυνταγματάρχη σε πολεμική διαθεσι­μότητα. Αντίθετα δεν υπάρχουν πηγές από υπηρετή­σαντες στη διλοχία του ανεξάρτητου Τάγματος Πωγωνίου με συνέπεια την έλλειψη περισ­σότερο ολοκληρωμένης αντίληψης των γεγονότων. 

                                                 **** ....******