Το μοναδικό στρατιωτικό κοιμητήριο στην Αλβανία με αναγνωρισμένους πεσόντες του'40

ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΟ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ ΜΕ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΥΣ ΠΕΣΟΝΤΕΣ ΤΟΥ’40

Του Αγαθοκλή Παναγούλια

Ιστορικού ερευνητή -Συγγραφέα

Στο χωριό Βουλιαράτι Αργυροκάστρου που βρίσκεται μόλις 6 χιλιόμετρα μετά το μεθοριακό φυλάκιο της Κακαβιάς βρίσκεται το μοναδικό Ελληνικό στρατιωτικό νεκροταφείο στην Αλβανία με αναγνωρισμένους πεσόντες του 1940-41, το οποίο οι κάτοικοι διατήρησαν με αξιοθαύμαστο τρόπο, όπως θα περιγράψω στη συνέχεια.
Στο χωριό αυτό την περίοδο 1940-41 έγιναν 2 σημαντικά γεγονότα. Το πρώτο, η φονική μάχη που έγινε με τους οπισθοχωρούντες Ιταλούς στο υπερκείμενο του χωριού ύψωμα Αγίου Αθανασίου, την 1η Δεκεμβρίου 1940. Οι απώλειες 15 Ελληνες στρατιώτες νεκροί και 130 τραυματίες. Ολοι τους από τη Βόρεια Πελοπόννησο, Κορινθία και Αχαϊα. Οκτώ απ'αυτούς φιλοξενεί η Βουλιαρατινή γη στα οστεοφυλάκια του νεκροταφείου.

Το δεύτερο γεγονός, ήταν ότι στο χωριό αυτό λειτούργησε επί 3,5 μήνες το 1940-41 υγειονομικός σχηματισμός, το Σ1 Πεδινό χειρουργείο δυναμικότητας 300 κλινών. Αυτό το χειρουργείο-νοσοκομείο προσέφερε περίθαλψη στους Ελληνες τραυματίες που διακομίζονταν από διάφορα μέρη του μετώπου.

Οι κάτοικοι του χωριού πρόσφεραν σπίτια, που χρησίμευσαν ως θάλαμοι νοσηλείας, πρόσφεραν κατάλληλη τροφή για τη δίαιτα των τραυματιών και άλλες υπηρεσίες που είχαν να κάνουν με επιδιόρθωση και συντήρηση δρόμων για τη μεταφορά των τραυματιών.

Οσοι απ'τους τραυματίες έχαναν τη μάχη για τη ζωή, οι κάτοικοι τους τίμησαν όπως έπρεπε. Παραχώρησαν ένα χωράφι που είχε μέσα ένα εξωκλήσι (τον Αγιο Βασίλειο) και το μετέτρεψαν σε περιστασιακό στρατιωτικό νεκροταφείο.

Εχασαν τη μάχη για τη ζωή 57 στρατιώτες. Οι κάτοικοι τους έθαψαν με όλες τις τιμές και όπως αρμόζει. Στους τάφους τους τοποθέτησαν σταυρούς με αριθμούς και κράτησαν ένα πρόχειρο κατάλογο των ονομάτων (με αρκετές ελλείψεις) ένας δε κάτοικος ο Δημήτρης Μπάκος επί 32 ολόκληρα χρόνια (όσο ζούσε) συντηρούσε το νεκροταφείο, στερέωνε τους σταυρούς και τους αντικαθιστούσε όταν καταστρέφονταν. Περίμενε την ημέρα, που θα μπορούσε να παραδώσει κανονικά στους συγγενείς και να δείξει τον τάφο του δικού τους ανθρώπου. Ομως η ημέρα αυτή άργησε. 

Αυτός έφυγε απ'τη ζωή αφού είχε παραδώσει τον πρόχειρο κατάλογο στους συγγενείς του.

Τμήμα του πρόχειρου καταλόγου που τήρησαν οι κάτοικοι, όπου φαίνονται τα κενά με τα άγνωστα ονόματα

Δημήτρης Μπάκος

Γεώργιος Κ.Καλυβόπουλος

Ενας άλλος κάτοικος, ο φωτισμένος δάσκαλος και Διευθυντής του Δημοτικού σχολείου του χωριού Γεώργιος Καλυβόπουλος, ζήτησε και έλαβε από τις στρατιωτικές αρχές πριν φύγουν από το χωριό, καταλόγους των απωλειών της μάχης του υψώματος Αγίου Αθανασίου και του Σ1 Πεδινού χειρουργείου. Τους ήθελε για το ηρώο που επιθυμούσε να στηθεί στο χωριό του, τον τόπο τιμής των Ελλήνων πεσόντων μαχητών του 1940-41. 

Το όραμά του έγινε πραγματικότητα μετά από 59 χρόνια όταν αυτός είχε φύγει απ'τη ζωή. Τους καταλόγους αυτούς φύλαξε ο γιος του Χρήστος Καλυβόπουλος επίσης δάσκαλος.

Τμήμα του εγγράφου των απωλειών του νοσοκομείου που ζήτησε και έλαβε από τις στρατιωτικές αρχές ο δάσκαλος Γεώργιος Καλυβόπουλος

Το στρατιωτικό νεκροταφείο στο Βουλιαράτι Αργυροκάστρου. Εδώ αναπαύονται 57 στρατιώτες και 1 αξιωματικός και τιμής ένεκεν ο επί πολλά χρόνια συντηρητής του νεκροταφείου.

Επίσης στα οστεοφυλάκια αυτού του νεκροταφείου έχουν μεταφερθεί τα οστά 8 πολεμιστών που έπεσαν στο ύψωμα Αγίου Αθανασίου καθώς και άλλων (πάνω από 200) που βρέθηκαν σε διάφορα γειτονικά μέρη.

 
Γνώριζα τους καταλόγους αυτούς από το 1995, όταν είχα ασχοληθεί με μία ιστορική έρευνα για τους πεσόντες από τον τόπο καταγωγής μου, την επαρχία Ολυμπίας. Στην έρευνα αυτή είχα εντοπίσει αρκετούς στρατιώτες για τους οποίους ως τόπος αποβιώσεως αναφερόταν το Σ1 Πεδινό χειρουργείο χωρίς άλλα στοιχεία. Με απασχόλησε ο τόπος που λειτούργησε το νοσοκομείο αυτό γιατί καμία ιστορική πηγή δεν το αναφέρει.

Από τις μονάδες των πεσόντων προσδιόρισα ότι πρέπει να βρίσκεται στην περιφέρεια Αργυροκάστρου και μετά από αρκετές προσπάθειες απευθύνθηκα σε διάφορους βορειοηπειρώτες. Απευθύνθηκα και στο Βουλιαρατινό δάσκαλο Χρήστο Καλυβόπουλο που γνώριζα ότι αυτός την περίοδο του 1940-41 βρισκόταν στην περιοχή αυτή και είχε προσφέρει μάλιστα και σημαντικές υπηρεσίες για τους Ελληνες μαχητές του' 40.

Αυτός με πληροφόρησε για τον τόπο λειτουργίας του Σ1 Πεδινού χειρουργείου και έθεσε μάλιστα στη διάθεσή μου τα σημαντικά έγγραφα που προανέφερα, τα οποία είναι τα μοναδικά, γιατί όπως προκύπτει απ΄την Ιστορία του στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ) μόλις μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα δόθηκε εντολή αφενός μεν να αποσυρθούν οι υγειονομικοί σχηματισμοί αφετέρου δε να καταστραφούν τα αρχεία. Ετσι χάθηκε και η ιστορία μας και αν δεν είχε προνοήσει ο Διευθυντής του σχολείου να ζητήσει τα έγγραφα αυτά, δεν θα γνωρίζαμε σήμερα τους Ελληνες πεσόντες στο χωριό Βουλιαράτι.
Το 1999 όταν αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις Ελλάδος και Αλβανίας η Ελληνική Πολιτεία, έπραξε το καθήκον της. Ανακατασκεύασε το στρατιωτικό νεκροταφείο, έφτιαξε ατομικούς τάφους και τοποθέτησε μέσα σ'αυτούς τα οστά των πεσόντων, έγραψαν δε πάνω σ'αυτούς τα ονόματά τους. Σε 18 έγραψαν "ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ". Εγινε ακόμη και ειδική τελετή χωρίς τους συγγενείς των πεσόντων αλλά και με άγνωστους πεσόντες.

Η επιγραφή που αναγραφόταν πάνω στους τάφους των 18 άγνωστων πεσόντων  πριν από την ταυτοποίησή τους
  



Οταν το διαπίστωσα αυτό από μια εκπομπή της Ελληνικής τηλεόρασης, ζήτησα πληροφορίες από τους κατοίκους του χωριού και για να συμπληρώσω την έρευνά μου επισκέφθηκα το χωριό αρκετές φορές.

Στην πρώτη επίσκεψή μου διαπίστωσα ότι κανένας από τους συγγενείς των πεσόντων δεν είχε επισκεφθεί τον τόπο που αναπαύονται οι δικοί τους και ο λόγος ήταν γιατί κανένας δε φρόντισε να τους αναζητήσει και να τους ενημερώσει.

Μετά τις διαπιστώσεις αυτές θεώρησα χρέος μου, να βρω τους συγγενείς τους και να γράψω ένα βιβλίο που αναφέρεται στα ιστορικά γεγονότα της περιόδου εκείνης στην περιοχή και στους πεσόντες, που κρατεί στα σπλάχνα της η Βουλιαρατινή γη. Το βιβλίο με τίτλο "ΟΣΟΙ ΔΕ ΓΥΡΙΣΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ"  το πρόσφερα δωρεάν στο χωριό για να εξασφαλίσουν έσοδα για τη συντήρηση του νεκροταφείου και για έργα στο χωριό

Με πολλές δυσκολίες έψαξα και βρήκα αρκετούς συγγενείς, τους οποίους επισκέφθηκα σε διάφορα μέρη της χώρας, πήρα πληροφορίες και τις φωτογραφίες των πεσόντων  τις οποίες παραθέτω στο βιβλίο το οποίο έγραψα γι'αυτούς. Τις φωτογραφίες αυτές τοποθετήσαμε στη συνέχεια και στους τάφους των πεσόντων.
Η ταυτοποίηση των 18 αγνώστων έγινε το 2002 με βάση τον επίσημο κατάλογο που διέσωσε ο δάσκαλος Γεώργιος Καλυβόπουλος.
Οπως αναφέρθηκε παραπάνω ο πρόχειρος κατάλογος που τηρήθηκε από τους κατοίκους δεν ανέγραφε το ονοματεπώνυμο για ορισμένους έγραφε όμως την ημερομηνία θανάτου.
Από την αντιπαραβολή των δύο καταλόγων και με βάση το κοινό  στοιχείο, την ημερομηνία θανάτου, ταυτοποιήθηκαν οι μέχρι τότε άγνωστοι πεσόντες και στη συνέχεια γράφτηκαν τα ονόματά τους στους τάφους τους.
  Στις 28 Οκτωβρίου 2002 οργανώσαμε προσκυνηματική εκδρομή στον τόπο τιμής όπου για πρώτη φορά μετά από 62 χρόνια οι συγγενείς αντίκρυσαν τους τάφους των πεσόντων. Οι σκηνές ήταν συγκινητικές.

Νεκροταφείο πεσόντων -Φωτογραφικά στιγμιότυπα από την πρώτη επίσκεψη συγγενών

Σε ομιλία που έγινε την ημέρα εκείνη στο στρατιωτικό κοιμητήριο, εκτός από την αναφορά που έγινε για το κοιμητήριο και τον αξιοθαύμαστο τρόπο διατήρησής του, έγινε για πρώτη φορά και ένα διαφορετικό προσκλητήριο πεσόντων όπως θα παρακολουθήσετε το σχετικό βίντεο που ακολουθεί.

 Οι φορείς του χωριού στο διήμερο 27 και 28 Οκτωβρίου 2002 οργάνωσαν εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τους πεσόντες.

Τρισάγιο πεσόντων στις 28.10.2002  χοροστατούντος του Αρχιεπισκόπου

Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστασίου

Τις εκδηλώσεις τίμησαν ο Αρχιεπίσκοπος  Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ. Αναστάσιος, ο  Πρόξενος της Ελλάδος στο Αργυρόκαστρο, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αργυροκάστρου, Πανεπιστημιακοί της Ελληνικής Μειονότητας, εκπρόσωποι του Υπουργείου Αμυνας της Ελλάδος, οι συγγενείς των πεσόντων, σχολεία και φορείς της περιοχής και πλήθος κόσμου.

 Οπτικοακουστικό υλικό απ'όλο το πρόγραμμα των εκδηλώσεων μνήμης και τιμής στον τόπο των πεσόντων δείτε στη συνέχεια

Βίντεο: 01 Ομιλία Αγαθοκλή Παναγούλια και ένα διαφορετικό προσκλητήριο πεσόντων

Βίντεο: 02 Πρώτη επίσκεψη συγγενών. Καλωσόρισμα και δοξολογία

Βίντεο: 03 Πρώτη επίσκεψη συγγενών. Πομπή προς στρατιωτικό κοιμητήριο, τρισάγιο πεσόντων

Βίντεο: 04 Πρώτη επίσκεψη συγγενών. Ομιλίες, κατάθεση στεφάνων, μαθητική εκδήλωση, εθνικός ύμνος

Βίντεο: 05 Πρώτη επίσκεψη συγγενών. Ομιλία Αρχιεπισκόπου, τραγούδια, επίσκεψη συγγενών στους τάφους

Βίντεο: 06 Πρώτη επίσκεψη συγγενών. Φιλοξενία συγγενών και προσκεκλημένων

Βίντεο: 07 Δελτίο ειδήσεων MEGA CHANNEL 2003

Σημείωση: Η ανάρτηση αυτή την 1/12/2012 συμπληρώθηκε  και εμπλουτίστηκε με φωτογραφίες για πληρέστερη ενημέρωση σε ορισμένα θέματα